miércoles, 29 de julio de 2009

Os Ballotes

En Decembro de 2008, hai xa máis de ano e medio, escribía no xornal unhas verbas sobre o conxunto de arte rupestre prehistórico do contorno de Vilagarcía de Arousa, comentando a súa fraxilidade e necesaria conservación. Hoxe veño a contar que nos últimos meses vivín con intensa expectación a actuación promovida polo concello de Vilagarcía nos petróglifos do Salgueiral e realizada con profesionalidade e entusiasmo por Iria, Elena e Alberto.


Nas primeiras visitas, tras a limpeza, vin xurdir na Pedra do Encanto ou Laxe Grande do Meadelo aqueles petróglifos que plasmara fai un século no seu debuxo Enrique Campo Sobrino. Todos, salvo aqueles mutilados ao longo do tempo a pesares do interese de intelectuais como Juan Fernández Gil y Casal no 1916 ou Fermín Bouza Brey en 1927. A pesares de todo, alí estaba a pedra coas súas cicatrices e aqueles motivos cargados de historias e lendas.

Co paso dos días, os traballos de roza e limpeza permitiron clarear o contorno do conxunto dos Ballotes. Baixo a vexetación e o escombro, comezaron a aflorar as pedras na paisaxe, e con elas os gravados. Moitos xa foran descritos por Bouza Brey no seu traballo sobre “unha estación de arte rupestre nas marxes da ría de Arousa”, do que a Universidade de Santiago conserva unha copia dedicada “con fonda devoción” a Castelao. Me lembro de un día de choiva en que Iria me amosou limpo o grupo 4 dos Ballotes. Da pedra mollada xurdía unha incrible representación dunha reata de animais, todos camiñando na mesma dirección.

Nas derradeiras visitas, a alegría e a sorpresa se combinaban xa cun enorme interese: novos gravados nunca documentados, novas rochas… os resultados non só non defraudaran as expectativas, senón que as superaban, amosando que o conxunto de arte rupestre de Os Ballotes-Meadelo é un dos máis importantes da ría de Arousa e de todo co contexto das Rías Baixas. Podemos polo en relación co conxunto localizado en Xiabre en 2007 ou con estacións xa coñecidas como A Laxe dos Bolos, ou outras na marxe norte da ría, especialmente na área de Rianxo. Unha manifestación singular cunha estilística propia, pero inserible no conxunto de arte rupestre prehistórico galaico, considerable sen dúbida, un dos conxuntos senlleiros no contexto da arte rupestre europea, tan merecedor da súa declaración como Patrimonio da Humanidade como a propia Torre de Hércules.

A intervención que ven de rematarse apenas permite intuír a riqueza do conxunto, que con seguridade, sería merecedor dunha actuación máis profunda. A simple retirada de escombros e terras de recheo cun control arqueolóxico no contorno das rochas permitiría recuperar moita información.

Pero ao interese científico dos petróglifos de Vilagarcía se une ademais o gran valor patrimonial do xacemento. Por iso a actuación debería ir máis aló.

En relación con isto, conto que ano próximo está prevista a inauguración do CIDAR ou Centro de Interpretación e Documentación da Arte Rupestre con sede en Campo Lameiro. Dende este centro se ofrecerá unha oferta de turismo cultural que incluirá outros puntos con arte rupestre nos que se fixeron actuacións de posta en valor, como os de Tourón en Ponte Caldelas, o recentemente inaugurado de A Caeira en Poio, ou o que está a desenvolverse xunto á praia de Mogor en Marín.

Parecería de sentido común que unha das cidades importantes do Eixo Atlántico pasara a formar parte desta rede de lugares visitables. A súa integración con outros elementos, como o Castro de Alobre ou o Monte Lobeira, incluiría ao contorno de Arousa na ruta de destinos cunha oferta turística alternativa pero complementaria á da exaltación gastronómica, por exemplo.

O seu acceso é inmellorable, pero no se trata de “atraer turistas” senón de coñecer e conservar este patrimonio. Por iso, se queremos ofrecer aos visitante unha opción dentro dun modelo de desenvolvemento sostible, é necesario adecuar a área dos petróglifos para a visita e ofrecer unha mínima información para a súa interpretación. Deseñar unha oferta de ocio intelixente integrada nun modelo de recuperación e valorización da paisaxe litoral da ría de Arousa e por suposto, da súa oferta gastronómica e do sector servizos en xeral. Porque ver petróglifos non quere dicir que non se poda comer ben ou beber un bo viño (que normalmente é o que apetece despois de camiñar).

Hai xa tempo que eu caín no “encanto” das pedras e das súas imaxes gravadas que resistiron o paso do tempo uns catro mil anos. Unha forma de comunicación propia de sociedades que non tiñan escritura e que viviron no pasado nas marxes de Arousa.

Non sei canto tempo resistirán o paso do tempo estas verbas escritas no contexto dunha sociedade de consumo rápido. Eu simplemente me conformo con que sirvan para que os arousáns valoren o que teñen e decidan en qué medida queren legalo ás xeracións que vivirán nas marxes de Arousa no futuro.



A NOVA NA PRENSA

jueves, 16 de julio de 2009

Nova Campaña no Castro de Alobre



Onte comezou unha nova campaña de escavacións no Castro de Alobre.
Esta aberta aos visitantes diariamente de 11.30 a 13 pola mañá e de 16.30 a 20.30 pola tarde. O acceso xunto á porta do colexio Filipense.

viernes, 3 de julio de 2009

Do Tesouro de Caldas

O colega e paisano Xosé Gago dedicou a súa sección De Lorean de Bois do suplemento Galicia Hoxe do xornal El Correo Gallego ao Tesouro de Caldas (Tesouros dos Mouros). Agradezo as verbas de alento para o blog A Pedra do Encanto.
Pero para min é sobre todo motivo de ledicia o seu recordo da figura de Amalio Touceda, finado en 1996, e que deixounos a testemuña da historia do achado das Silgadas, ou máis coñecido como Tesouro de Caldas, como un verdadeiro tesouro para a nosa memoria social.


Di Xosé que agarda que algún día alguén publique, polo seu alto valor testemuñal, a entrevista que lle fixéramos en 1992 pola iniciativa encomiable de Juan José Domato Castro, máis coñecido por Chicho Domato (e non Chicho Touceda como aparece por erro no seu artigo). Eu tamén espero que alguén teña a ben publicala (xa está transcrita), pero até o de agora non tivemos éxito no intento.

Xa no 1998 o Concello de Caldas publicara o libriño O Tesouro Desencantado, que xa hai anos que está esgotado. Tiña uns fermoso debuxos feitos para a ocasión por Juán Otero García (Eiravella). As cantidade de veces que teño fotocopiado textos do meu exemplar fala do enorme interese social que esperta a “memoria do tesouro”, sobre todo para os caldenses. (Un dos capítulos acabei por subilo a internet).


Na páxina de Fillos de Galicia atopei un día esta mensaxe de Argentina Pedrosa (que por certo é a que aparece na foto publicada no artigo, que non era familia de Amalio e de Lola, pero case):

“…Aunque hace ya treinta años que salimos de Galicia, nunca se me han olvidado las vacaciones que, junto a mis hermanos, pasabamos en Caldas de Reyes. El agua caliente, el rio, el olor de los dulces que una señora preparaba en la calle Real. Mi madre era una de tantas señoras que iban a tomar las aguas al balneario. Fuimos durante bastantes años , hospedándonos en casa de Amalio y Lola, con los cuales mantuve correspondencia hasta que la edad y la cabeza se lo permitió. El sr. Amalio fue el que descubrió el tesoro de caldas, no le gustaba hablar del tema, lo pasó muy mal según me han dicho otras personas, lo metieron en la carcel y creo que no lo superó nunca. Tanto el como su esposa eran unas personas increibles, muy dulces y cariñosos. Tenian una pensión y así como nosotros , que eramos fijos todos los años por San Pedro y San Pablo, me imagino que se hospedaban otras personas. Me gustaria saber si existe algo escrito sobre la historia de Amalio…”

Non entendo porqué non se da resposta a esta inquietude, nin dende as institucións locais, nin dende os museos ou a academia. Penso que facer investigación sobre os depósitos da Idade do Bronce é importante e ten as súas propias vías na produción científica. Pero penso que igual de importante é contar a historia recente ou a microhistoria, integrala, e aproveitar o “tirón” da popularidade para conseguir a pretendida interacción coa sociedade.



Eu nin sequera penso, como propón Xosé, que as pezas deban ser devoltas á vila de Caldas para á súa exposición porque forma parte do patrimonio local. Cando se publicou o libro no 1998 xurdiu esa polémica. Finalmente Eiravella e máis Domingo Reboreda (Dorelo) fixeran unha boa reprodución do Tesouro e preparamos un panel informativo (que non sei nin si se conserva hoxe) que foron colocados no Auditorio de Caldas de Reis.


O problema e que reproduciuse o tesouro, PERO TAMÉN reproduciuse unha estratexia expositiva DECIMONÓNICA. Todo xunto, no mesmo paquete. Hasta as pezas foran colocadas na mesma disposición que tiñan na cámara do Museo de Pontevedra. Penso que da igual que estea o orixinal ou a copia, sempre que a idea sexa colocalo tras un cristal. Da igual se o que vai mudar é estar sobre veludo negro en vez de sobre veludo vermello. Poder cambiar de lugar, pero non muda o discurso.



Hai moito tempo que veño defendendo a idea de que hai que saber “roubar” CONCEPTUALMENTE e non materialmente as pezas dos museos. O “butrón” ten que ser feito nas cabezas e non nas paredes (xa vedes que para ser arqueóloga son ben pouco fetichista). Eu ofreceríame voluntaria a facer unha exposición dun tesouro “SEN TESOURO”. Supoño que serían moitos os que quixeran, por exemplo, deixar gravadas nun buzón de voz, as historias e rumores que escoitaron sobre o tesouro. Ou habería moitos nenos aos que lles gustaría modelar en cera os prototipos dos vasos, para baleiralos en escaiola ou algo semellante e poder levalos para casa, despois de entender como se fixeron. E tamén penso que a algúns lles gustaría escoitar a testemuña do propio Amalio. Tantas cousas…

Unha notiña final. Este ano unha rapaza nova abriu unha tenda en Caldas chamada “O Pente de Ouro” na que vende produtos galegos e artesanía. Entre as latas de centolo e de percebe, di que “A xente pregunta polo nome e a mandamos ao Auditorio de Caldas, onde hai unha réplica”. Así que este debe de ser un dos principais puntos informativos sobre o patrimonio local, dado que esta información nin aparece, por certo, na web da vila “termal” de Caldas... onde ate os albariños levan o tesouro na etiqueta...e a Cultura está tan Quente...que pronto imos ir ver aos New York Dolls.
Eu ofrézome de guía para Sylvain, Sylvain...
A foto de Amalio Touceda e a súa dona, Dolores Fernández Besada está tomada do libro Lembranzas e Fotografías de Caldas de Reis. Concello de Caldas. 1997.
A foto do tesouro é a foto da disposición COÑECIDA dos obxectos atopados nas Silgadas, segundo Fermín Bouza Brey (Boletín de la Real Academia Gallega, 23. 1942).
---
*Unha aperta a Xosé Gago.