viernes, 11 de julio de 2008

Sobre os petroglifos de Vilagarcía

En Vilagarcía toda a xente mira estes días para o cume do Xiabre. Deben andar a mirar se entra en erupción por moitas cuestións: os incendios, a auga, os aeroxeneradores, as canteiras, os viais.... Todo un conxunto de intereses semellan darse cita na cima. E agora por riba, aparece un importante conxunto de petróglifos.
Un petróglifo é calquera tipo de gravado feito na rocha. Non ten por que ser prehistórico. Coñecemos, por exemplo, marcas de termo que delimitaban as parroquias, ou gravados asociados a xacementos medievais como a fortaleza de Lobeira, que representan taboleiros de xogo do tipo pai, fillo, nai ou tres en raia.
Pero dentro dos diversos tipos de gravados na rocha que podemos atopar, ademais hai gravados prehistóricos, que non son manifestacións illadas e sen coherencia entre elas, senón que no caso de Galicia conforman un extraordinario conxunto denominado grupo galaico de arte rupestre dentro do contexto das manifestacións da arte rupestre atlántica comúns a outros países como Irlanda, Reino Unido, etc... Estes gravados son testemuña das poboacións que habitaron, neste caso, o entorno da ría de Arousa por volta duns cinco a uns catro mil anos.
A investigación sobre a arte rupestre conta cunha tradición longa en Galicia e algunhas das estacións de Vilagarcía figuran entre as primeiras atopadas e documentadas. Este é o caso do conxunto de petróglifos de O Meadelo e Os Ballotes (O Salgueiral, San Xinés de Bamio), visitados a principios de século por investigadores ilustres como o alemán Hugo Obermaier ou citados polo pontevedrés Celso García de la Riega. A pedra coñecida como Laxe do Meadelo ou A Pedra do Encanto, foi descuberta polo artista Enrique Campo Sobrino, a quen debemos o primeiro debuxo que dela temos, presentado na Exposición de Santiago de Compostela de 1909.
Eruditos locais como o vilagarcián correspondente da Real Academia Galega Juan Fernández Gil y Casal, fixeron e publicaron os primeiros estudos defendendo daquela que eran a proba de presenza grega nas costas galegas (1916).
Un novo pulo vaino constituír a presenza dunha das figuras máis importantes da arqueoloxía e etnografía galega como foi Fermín Bouza Brey, que publica o primeiro estudo sistemático deste conxunto no ano 1927 e dá a coñecer o petróglifo de Meán (Bouza da Torre). Os seus traballos van recoller tamén toda a rica tradición oral asociada a estes conxuntos. Lendas de mouros, de serpes e de tesouros míticos que se contaban como aquela que dicía «do Monte Lobeira, á Pedra do Encanto, hai unha mina de sete reinados; sete de ouro, sete de prata, sete de veleno que mata».
Xa nos anos 60, foran visitados tamén polo investigador italiano Emmanuel Annati fundador e director do Centro Camuno de Estudos Prehistóricos. A pronta publicación e documentación destes petróglifos permite comprobar o forte deterioro que sufriron nestes últimos cen anos da súa longa existencia. Significativo é o caso da Pedra do Encanto que foi mutilada ao construír a estrada a Catoira.
En 1927, hai 80 anos, Fermín Bouza Brey Trillo escribira de Vilagarcía: «Una localidad que ofrece un notable conjunto de figuras de variada especie y cuyo estudio hácese necesario, por estar amenazada de una próxima destrucción a causa del punible abandono en que se dejan todos estos monumentos. El principal elemento destructor lo constituyen los canteros, que arrancando piedras para construcciones vecinas, las han atacado en varias ocasiones. Actualmente están en explotación varias lajas del agrupamiento de los Ballotes a pocos centímetros de las insculturas. Esperamos de las autoridades locales y especialmente del alcalde-presidente del Ayuntamiento de Vilagarcía, nuestro amigo D. Enrique Lafuente, cuyo celo por la cultura es grande, la adopción de medidas que eviten tal atentado...».
Hai un par de semanas parei no Salgueiral. A Pedra do Encanto segue partida e solitaria a carón da antiga estrada a Catoira. O conxunto central dos Ballotes segue pechado nun recinto con cancela que máis que protexelo, contribúe a destruílo. Outros xa non os puiden ver ou ben porque tiñan un can atado encima, ou o pau central dun tendal da roupa. Semella que os gravados dispersos doutro lado da estrada, quedaron para sempre destruídos na construción duns novos chalés. Polo demais, bastante lixo e pouca información.

Nova reollida de http://www.lavozdegalicia.es/arousa/2007/12/28/0003_6436463.htm

2 comentarios:

Manolo de Turoqua dijo...

Hola Bea, por casualidad he dado con este estupendo blog (mejor dicho, buscando información sobre los petroglifos de Os Ballotes en google).
El caso es que otras amenazas se ciernen sobre este petroglifo. Desde hace unos dos años un promotor está intentando construir una vivienda unifamiliar a escasos 18m. del panel principal de Os Ballotes. El concello de Villagaría, pese a tenerlos incluidos en el catálogo de patrimonio histórico artístico del PXOU, con un área de proteción integral y otra de cautela, autorizó el proyecto de construcción. Como no podía ser de otra manera, la Dirección Xeral de Patrimonio Cultural se opuso a dicha construcción denegando la solicitud de autorización de construcción: primero la Comisión Territorial de Patrimonio Histórco, tras informe desfavorable de la arqueóloga Carmen Gómez Nistal; después Marta Souto González, Delegada Provincial de Cultura e Deporte de Pontevedra, rechazando las alegaciones presentadas por el promotor; y finalmente Carlos Amoedo Souto, Secretario Xeral da Consellería de Cultura e Deporte, desestimando el recurso de alzada presentado por el promotor.
El caso es que la historia no tiene todavía un final escrito, el promotor ha presentado un recurso en la sala segunda de lo contencioso-administrativo del Tribunal Superior de Xustiza de Galicia y posiblemente, antes de que termine el año habrá una vista en la que las partes litigantes expondrán sus arqumentos.
Y aquí es donde ento yo, puesto que el magistrado-presidente de la sala me ha nombrado, por sorteo, perito judicial y he de emitir informe sobre los puntos mas conflictivos del litigio. El caso es que el informe no es del todo 'independiente', pues debe ceñirse a las preguntas que el abogado del promotor formula de manera 'habilmente dirigida', tales como:
1ª Si atendiendo al entorno de los petroglifos y a su cierre perimetral, la construcción de la vivienda compromete su conservación.
2ª Si la perspectiva visual con la que se pueden contemplar los petroglifos se va perdiendo a medida que uno se aleja del perímetro del cierre.
3ª Si se puede precisar cual es la distancia longitudinal, altura y ángulo de visión para apreciar el petroglifo sin que ningún elemento constructivo lo impida.
y alguna otra por el estilo.
Pero por no dejarme datos sin comentar, es posible que os hayais preguntado como pudo el ayuntamiento de Villagarcía otorgar licencia para construir, sin la autorización de la Comisión Territorial de Patrimonio Histórico, o lo que es peor, como pudo hacerlo estando el petroglifo incluido en el PXOU desde el año 2000. El caso es que en el año 1994 el ayuntamiento firmó un convenio urbanístico con el anterior propietario de la finca en la que se encuentra enclavado el petroglifo, por el cual cedía gratuitamente 1.005m2 de dicha finca al ayuntamiento (la parte en la que se encuentran las piedras con los grabados) y éste calificaría como suelo urbano de núcleos periféricos (NP) los otros 1.000m2 restantes de la parcela. Ni la Comisión Territorial de Patrimonio Histórico, ni la Delegación Provincial de Pontevedra de la Consellería de Cultura e Deporte, tuvieron nunca conocimiento de dicho convenio. Desconocemos si el convenio fue aprobado por el pleno del ayuntamiento de Villagarcía.
Bueno, lamento no poder enviaros alguna información gráfica en este momento (no por no disponer de ella, sino por no saber como meterla en este comentario al post) pero os la haré llegar por mail.
Ya os contaré como termina la peli, si se casan, o muere el prota ...
Un saludo, Manolo

Anónimo dijo...

Muchas gracias por tu aportación. Mándame tu correo y te envío la el link para que subas lo que te parezca oportuno al blog. esto nació con idea de que participe todo aquel que tenga algo que aportar, así que no hace falta que nos lo envíes al mail.
Seguiremos el tema de cerca y si hace falta, pues habrá que iniciar una campaña desensibilización para proteger esa "piedra". Se me ocurren cosas ahora, pero prefiero hacerlas como comentario a tus futuros post.
Para lo que necesites, aquí estamos.

un abrazo